Καρκίνος: Καθημερινά πράγματα που μπορεί να τον προκαλέσουν

Ο καρκίνος είναι μία νόσος εξαιρετικά περίπλοκη, ειδικά όσον αφορά στη γένεση και την ανάπτυξή της. Γενικά η νόσος προκαλείται από βλάβη σε γονίδια του DNA, τα οποία μετατρέπονται σε ογκογονίδια και προκαλούν άναρχο πολλαπλασιασμό παθολογικών κυττάρων. Ωστόσο, τι είναι αυτό που προκαλεί τη γονιδιακή βλάβη ευθύς εξαρχής; Υπάρχει δυνατότητα να προληφθεί αυτή η βλάβη και να αποφευχθεί η εμφάνιση της νόσου;

Οι επιστήμονες έχουν καταλήξει πως, μολονότι οι γονιδιακές βλάβες που προκαλούν καρκινογένεση είναι δυνατόν να κληροδοτηθούν από γενιά σε γενιά, μεγάλο ποσοστό ογκογονιδίων προκύπτει από περιβαλλοντικούς παράγοντες, από δυσμενείς συνθήκες εργασίας, καθώς και από διατροφικές ή άλλου είδους συνήθειες. Οι συνήθειες αυτές ονομάζονται καρκινογόνοι, καθώς έχουν τεκμηριωμένα συσχετιστεί με την εμφάνιση κακοήθους νεοπλασίας. Δεν είναι τυχαία η επισήμανση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) το 2003, πως η κατανάλωση καπνού και η ανθυγιεινή διατροφή έχουν συμβάλλει τα μέγιστα στην εκρηκτική αύξηση των κρουσμάτων της νόσου, τόσο στον αναπτυγμένο, όσο και στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Συνεπώς, αν μη τι άλλο, είμαστε σε θέση να λάβουμε μέτρα πρόληψης κατά του καρκίνου εξετάζοντας τον τρόπο ζωής μας και αποβάλλοντας συστηματικά από την καθημερινότητά μας συνήθειες που έχουν στιγματιστεί ως παράγοντες καρκινογένεσης. Στο παρόν άρθρο, θα αναφερθούμε στις κυριότερες από αυτές.

Κάπνισμα

Ας ξεκινήσουμε με το γνωστότερο παράδειγμα καρκινογόνου συνήθειας, την κατανάλωση καπνού. Ήδη από τα μέσα του περασμένου αιώνα, πλήθαιναν οι φωνές που κατέτασσαν το κάπνισμα στις πλέον βλαπτικές συνήθειες, και, παρά τις αντιδράσεις των καπνοβιομηχανιών, κατέστη παγκοσμίως γνωστή η εξαιρετικά βλαβερή του επίδραση στον ανθρώπινο οργανισμό.

Το γεγονός αυτό, ωστόσο, δεν φαίνεται να συγκινεί ιδιαίτερα εκατομμύρια ανθρώπους ανά τον κόσμο, που εξακολουθούν να εντρυφούν στην κυριολεκτικά ανθρωποκτόνο αυτή συνήθεια. Δυστυχώς, παρά τη σαφώς τεκμηριωμένη συσχέτιση του καπνίσματος με το ένα τρίτο περίπου όλων των κρουσμάτων καρκίνου, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι καταναλώνουν το θανατηφόρο του παράγωγο, με τις στατιστικές να καταδεικνύουν πως ξεκινούν τη συνήθεια αυτή σε ολοένα και μικρότερες ηλικίες. Αδροί υπολογισμοί ανεβάζουν τον αριθμό των καπνιστών παγκοσμίων σε ένα και πλέον δισεκατομμύριο, μια αναλογία επί του παγκόσμιου πληθυσμού 1 προς 6! Ένας συγκλονιστικός αριθμός 100.000.000 ανθρώπων πέθαναν εξαιτίας ασθενειών που σχετίζονται με το κάπνισμα κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα – αριθμός που ισοδυναμεί με τα θύματα των δύο παγκοσμίων πολέμων.

Ειρωνεία, αναμφίβολα τραγική, είναι το γεγονός πως το κάπνισμα αποτελεί τον πλέον ευκολότερα αντιμετωπίσιμο καρκινογόνο παράγοντα! Πράγματι, αν εξέλειπε το κάπνισμα και η ευρύτερη κατανάλωση ειδών καπνιστή, τα ποσοστά εμφάνισης καρκίνου θα μειώνονταν δραστικά.

Σύμφωνα με τη Διεθνή Έκθεση για τον Καρκίνο που παρουσιάστηκε στη Γενεύη της Ελβετίας τον Απρίλιο του 2003 από την IARC (International Agency for Research on Cancer)*, ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου στον πνεύμονα για τους καπνιστές είναι 20 ή και 30 φορές μεγαλύτερος, ενώ το 90% των κρουσμάτων καρκίνου του πνεύμονα – ο οποίος είναι και ο πλέον θανατηφόρος παγκοσμίως – αποδίδεται στην κατανάλωση καπνού. Ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου στην ουροδόχο κύστη και στα νεφρά είναι πέντε ή έξι φορές μεγαλύτερος για τους καπνιστές απ’ ότι για τους μη καπνιστές. Το κάπνισμα έχει συσχετιστεί και με άλλες παραλλαγές της νόσου, όπως ο καρκίνος του στόματος, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου, του παγκρέατος, του στομάχου, του ήπατος, του τραχήλου της μήτρας, των νεφρών, των ρινικών κοιλοτήτων, η μυελώδης λευχαιμία  και το καρκίνωμα πλακώδους επιθηλίου. Για το σύνολο αυτών των κακοήθων νεοπλασιών, οι πιθανότητες εμφάνισης είναι πολλαπλές για τους καπνιστές.

Το παθητικό κάπνισμα, δηλαδή η δευτερογενής εισπνοή καπνού από τον περιβάλλοντα χώρο, αποτελεί, επίσης, καρκινογόνο συνήθεια και είναι σε θέση να αυξήσει τις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου στον πνεύμονα κατά 20%. Πρόσφατες μελέτες έχουν μάλιστα καταδείξει πως το παθητικό κάπνισμα επιβαρύνει και τον ίδιο τον καπνιστή, που εισπνέει δευτερογενώς τον καπνό των τσιγάρων του.

Συνεπώς, αποτελεί πορεία σύνεσης η πλήρης αποχή από τα παράγωγα του καπνού, είτε ενεργητικά είτε παθητικά. Για τους καπνιστές, η επισήμανση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας πως ποτέ δεν είναι αργά να διακοπεί το κάπνισμα, καθώς μπορεί να συμβάλει σε μείωση των πιθανοτήτων εμφάνισης καρκίνου ως και 60%, είναι ιδιαιτέρως αφυπνιστική.

Διατροφή – Καθιστική ζωή

Οι διατροφικές συνήθειες καταλαμβάνουν τη δεύτερη σημαίνουσα μετά το κάπνισμα θέση στον κατάλογο των αποφεύξιμων καρκινικών παραγόντων. Είναι αλήθεια πως είναι ευάριθμοι οι αμιγώς καρκινογόνοι διατροφικοί παράγοντες, φαίνεται, όμως, πως η διατροφή γενικότερα σχετίζεται στενά με την καρκινογένεση, σε ποσοστό που ορισμένοι ειδικοί το υπολογίζουν σε 30% για το δυτικό κόσμο.

Ο «Δυτικός» τρόπος ζωής

Αποτελεί αναντίρρητη πραγματικότητα πως στις αναπτυγμένες οικονομικά χώρες έχουν επικρατήσει διατροφικές συνήθειες εξαιρετικά ανισόρροπες: υψηλή θερμιδική πρόσληψη, πλούσια σε λίπος, εξευγενισμένους υδατάνθρακες (που ενυπάρχουν στη ζάχαρη, το μέλι, τα γλυκά και το λευκό ψωμί)και ζωική πρωτεΐνη σε συνδυασμό με εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά ημερήσιας σωματικής άσκησης. Η ανισόρροπη αυτή δίαιτα, σήμα κατατεθέν του «δυτικού» τρόπου ζωής, έχει συμβάλλει κατά κόρον στην αύξηση των ποσοστών παχυσαρκίας καθώς και στην εμφάνιση ασθενειών όπως ο διαβήτης και οι καρδιαγγειακές παθήσεις.  Παράλληλα, έχει συσχετιστεί, δικαιολογημένα, με την εμφάνιση πολλών ειδών καρκίνου.

Το κρέας, η ζάχαρη, το αλάτι

Έρευνες έχουν αποδείξει ότι όσοι πάσχουν από παχυσαρκία διατρέχουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου σε σχέση με όσους διατηρούν το βάρος τους σε φυσιολογικά επίπεδα.  Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων «κόκκινου» κρέατος, όπως το χοιρινό και το βοδινό, ή επεξεργασμένου κρέατος, που είναι πλούσια σε ακόρεστα λίπη, αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου στον προστάτη και το παχύ έντερο. Δεν είναι τυχαία η σύσταση διεθνών οργανισμών υγείας και διατροφής να περιορίζονται σε δύο τα γεύματα κόκκινου κρέατος κάθε εβδομάδα, και να προτιμώνται ψάρια χαμηλά σε λιπαρά και «λευκό» κρέας, όπως αυτό των πουλερικών.

Στις χώρες που επικρατεί αυτό το είδος διαβίωσης είναι κοινές συγκεκριμένες μορφές καρκίνου, γεγονός που τεκμηριώνει ακόμη πληρέστερα την σχέση καρκινογένεσης, διατροφής και μειωμένης σωματικής άσκησης. Ο καρκίνος του στομάχου, του μαστού, του παχέως εντέρου, της μήτρας, των νεφρών, το αδενοκαρκίνωμα του οισοφάφου και ο καρκίνος του προστάτη είναι, μεταξύ άλλων, ορισμένα από τα πιο κοινά είδη κακοήθους νεοπλασίας στο δυτικό κόσμο. Ο καρκίνος του μαστού έχει πολλάκις συνδεθεί με την κατανάλωση λευκού ψωμιού εξαιτίας των εξευγενισμένων υδατανθράκων που εμπεριέχει, ενώ η λευκή ζάχαρη,  έχει στιγματιστεί ως ικανός παράγοντας περαιτέρω ανάπτυξης καρκινικών κυττάρων. Η μετριοπαθής κατανάλωση γλυκών, αναψυκτικών και η εύρεση εναλλακτικών λύσεων (όπως το ψωμί ολικής άλεσης αντί του «λευκού») είναι εφικτή και μπορεί να αποδειχτεί ζωτικής σημασίας. Όσοι καταναλώνουν δύο ή περισσότερα ζαχαρούχα αναψυκτικά την εβδομάδα, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του παγκρέατος, σε αντίθεση με όσους προτιμούν την πόση φυσικών χυμών.

Σύμφωνα με την έκθεση του 2003 στην οποία έγινε αναφορά ανωτέρω, ο καρκίνος του στομάχου αποτελεί έναν από τους πιο κοινούς τύπους καρκίνου παγκοσμίως, με σχεδόν 870.000 νέα κρούσματα και 650.000 νεκρούς ετησίως. Περίπου το 60% των κρουσμάτων προκύπτει στις ανεπτυγμένες χώρες. Οι επιστήμονες συσχετίζουν την εμφάνιση του με την υπερβολική κατανάλωση αλατιού και αλατούχων σκευασμάτων, ενώ, αντίθετα, συνδέουν μια τάση μείωσης που παρατηρείται στα ποσοστά εμφάνισής του τα τελευταία χρόνια με την αύξηση της κατανάλωσης φρέσκων λαχανικών και φρούτων αλλά και της χρήσης ψυγείων! Πράγματι οι ηλεκτρικές συσκευές συντήρησης μέσω ψύξης έχουν συμβάλλει στη δραστική μείωση των ποσοτήτων αλατιού που χρησιμοποιείται για τη συντήρηση των τροφίμων. Γενικά, έχει διαπιστωθεί πως μέθοδοι συντήρησης που περιλαμβάνουν χρήση άλατος, άλμης και καπνό υποθάλπουν την ανάπτυξη καρκίνου, ενώ η ψύξη και η αποξήρανση ενέχουν λιγότερους κινδύνους για την υγεία.

Ακόμη και η μέθοδος παρασκευής ενός φαγητού έχει σημασία: έχει διαπιστωθεί πως το κόκκινο κρέας απελευθερώνει ακόμη περισσότερες καρκινογόνους ουσίες όταν μαγειρεύεται σε υψηλή θερμοκρασία, και ειδικά όταν έρχεται σε άμεση επαφή με τη φωτιά, στοιχείο που δεν χαρακτηρίζει το βραστό κρέας.

Σε γενικές γραμμές, είναι καλό ο οργανισμός να προσλαμβάνει τις βιταμίνες και τα υπόλοιπα αναγκαία θρεπτικά στοιχεία που χρειάζεται μέσω της διατροφής, και όχι μέσω συμπληρωμάτων. Μολονότι δεν έχει αποδειχτεί, υπάρχει η θεωρία πως τα συμπληρώματα διατροφής, με την αντιοξειδωτική τους δράση, προστατεύουν, εκτός από τα υγιή, και τα καρκινικά κύτταρα. Συνήθως, ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο που φροντίζει να διατηρεί το κρέας, τη ζάχαρη και το αλάτι στη θέση που αρμόζει, και περιλαμβάνει γεύματα πλούσια σε φυτικές ίνες, δε χρειάζεται την ενίσχυση διατροφικών συμπληρωμάτων.

Αλκοόλ

Η μετριοπαθής κατανάλωση αλκοόλ δεν έχει ενοχοποιηθεί ως καρκινογόνος από καμιά σχετική μελέτη, αν και υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν πως γυναίκες που αντιμετώπισαν τον καρκίνο του μαστού, μειώνουν τις πιθανότητες επανεμφάνισής του όσο μειώνουν την πρόσληψη οινοπνεύματος στο σώμα. Σε γενικές γραμμές, ωστόσο, το αλκοόλ αποτελεί παράγοντα καρκινογένεσης όταν καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες και ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Είδη καρκίνου όπως αυτός της στοματικής κοιλότητας, του φάρυγγα, του μαστού και του οισοφάγου, σχετίζονται με την κατανάλωση αλκοόλ. Είναι, επίσης, εναργώς τεκμηριωμένη η συσχέτιση κίρρωσης του ήπατος, ασθένειας που προκαλείται από τον αλκοολισμό, και ανάπτυξης ηπατοκυτταρικού καρκινώματος, μιας ιδιαίτερα επιθετικής και επικίνδυνης μορφής καρκίνου.

Φυσικά, οι εισηγήσεις για βελτίωση των διατροφικών συνηθειών δεν αφορούν μόνο όσους είναι υγιείς και δεν επιθυμούν να νοσήσουν, αλλά και όσους έχουν ήδη αντιμετωπίσει επιτυχώς την επάρατη νόσο και δεν θέλουν να τη δουν να επανεμφανίζεται. Οι διατροφικές μας συνήθειες είναι ικανές να μας προστατέψουν σε μεγάλο βαθμό από αρκετές μορφές καρκίνου, ιδιαίτερα όταν συνδυάζονται με επαρκή και τακτική φυσική άσκηση.

Έλλειψη Γυμναστικής

Η καθιστική ζωή, που σχεδόν πάντοτε συνδυάζεται με τις κακές διατροφικές συνήθειες που μόλις περιγράφηκαν, κυριολεκτικά εξοντώνει τον οργανισμό, υποθάλποντας την καρκινογένεση και σωρεία άλλων ασθενειών. Ο εξοβελισμός της καθημερινής, ή έστω τακτικής, σωματικής άσκησης από το καθημερινό πρόγραμμα των ενηλίκων, ιδιαίτερα στους αστικούς πληθυσμούς, αποτελεί μία από τις βασικότερες παραμέτρους στην ερμηνεία της εκρηκτικής αύξησης των κρουσμάτων καρκίνου τις τελευταίες δεκαετίες.

Αντίθετα, η τακτική σωματική άσκηση, που μπορεί να περιλαμβάνει μόλις 30 λεπτά περιπάτου, τρεξίματος κτλ., είναι ικανή να μειώσει δραστικά τον κίνδυνο εμφάνισης ή επανεμφάνισης καρκίνου, ενισχύοντας την άμυνα του οργανισμού και καταπολεμώντας την παχυσαρκία. Σχετικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι όσο πιο συχνή και εντατική είναι η άσκηση, τόσο μεγαλύτερα οφέλη προκύπτουν για την υγεία.

Υπερβολική έκθεση στις ακτίνες του ήλιου ή άλλες καρκινογόνες ουσίες

Είναι ευρέως γνωστό πλέον πως η υπερβολική έκθεση στις ηλιακές ακτίνες προκαλεί καρκίνο στο δέρμα, μια μορφή καρκίνου που μπορεί να αποδειχτεί εξαιρετικά δυσάρεστη αλλά και επικίνδυνη. Είναι συνετό να αποφεύγουμε την πολύωρη ηλιοθεραπεία, ειδικά κατά τις ώρες της ισχυρής ηλιοφάνειας, δηλαδή από τις 11 π. μ. ως τις 4 μ. μ., κατά τις οποίες οι ειδικοί συστήνουν να καθόμαστε το πολύ είκοσι με τριάντα λεπτά στον ήλιο.

Δυστυχώς, όμως, καρκινογόνοι παράγοντες υπάρχουν και στο οικιακό ή και εργασιακό μας περιβάλλον . Η αυστηρή μας προσκόλλησή στις οδηγίες ασφαλείας στο χώρο εργασίας, η χρήση προστατευτικών στολών και η αποφυγή καθηκόντων που μας εκθέτουν σε κίνδυνο είναι επιβεβλημένες για όσους θέλουν να προστατέψουν την υγεία τους.

Ας σημειωθεί, επίσης, πως, βαρείς χημικές ουσίες που ενυπάρχουν σε προϊόντα οικιακού καθαρισμού και απορρυπαντικά έχουν προσδιοριστεί ως καρκινογόνοι και γενικά επιβλαβείς για την υγεία. Καθώς οι εταιρίες δεν είναι πάντοτε υποχρεωμένες να ενημερώνουν για τα συστατικά των προϊόντων τους και για την επικινδυνότητά τους, είναι καλύτερο να χρησιμοποιείτε φυσικές ουσίες για τον καθαρισμό των χώρων σας.

Οι δύο κατηγορίες «καρκινογόνων» συνηθειών που ακολουθούν δεν εμπίπτουν αμιγώς σε αυτή την κατηγορία. Η πρώτη δεν είναι «συνήθεια», αλλά περιλαμβάνει καταστάσεις που είναι εν δυνάμει καρκινογόνοι. Η δεύτερη είναι «συνήθεια», αλλά δεν είναι «καρκινογόνος» αυτή καθ’ αυτή: απλά ευνοεί την περαιτέρω ανάπτυξη της νόσου.

Μολύνσεις

Δυστυχώς, λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν ότι πολλές και εξαιρετικά επικίνδυνες μορφές καρκίνου σχετίζονται με μολύνσεις. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, μία στις τέσσερις κακοήθεις νεοπλασίες προκαλούνται από μολύνσεις, όπως η ηπατίτιδα Β και Γ, και από ιούς όπως  ο ιός ανθρώπινων θηλωμάτων (human papillomavirus). Στις αναπτυγμένες χώρες το ποσοστό είναι πολύ χαμηλότερο (μόλις 8% το 2003), αλλά υπαρκτό, ιδιαίτερα όσον αφορά στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, που σχετίζεται με τον ιό ανθρώπινων θηλωμάτων.  Μολονότι για κάποιες από τις μολύνσεις αυτές είναι διαθέσιμο εμβόλιο, η καλύτερη και επαρκέστερη προστασία είναι η αποφυγή της επόμενης «καρκινογόνου» συνήθειας που θα εξεταστεί.

Ανεπαρκείς εξετάσεις

Είναι δύσκολο να τονιστεί επαρκώς η ζωτική σημασία των τακτικών, περιοδικών ελέγχων της υγείας του οργανισμού. Αυτοί οι προληπτικοί έλεγχοι είναι ικανοί να εντοπίσουν έγκαιρα και σε πρόωρο στάδιο ένα νεόπλασμα, καθιστώντας την πλήρη αντιμετώπισή του εξαιρετικά πιθανή και σαφώς ευκολότερη. Ειδικά για τους καρκίνους του μαστού, του τραχήλου της μήτρας, του παχέως εντέρου και του δέρματος, η έγκαιρη διάγνωση είναι απολύτως επιτακτική.

Πρόσφατες στατιστικές μελέτες έχουν αποδείξει την αξία των τακτικών προληπτικών ελέγχων, που έχουν συμβάλλει καθοριστικά στη δραστική μείωση του ποσοστού θνησιμότητας στα είδη καρκίνου που προαναφέρθηκαν.

Συγκεκριμένα, η Διεθνής Ιατρική κοινότητα συστήνει στις γυναίκες που είναι από 35 χρονών και πάνω να κάνουν τακτικά μαστογραφίες, ενώ σε όσες έχουν περάσει τα σαράντα, ο ετήσιος έλεγχος θεωρείται επιβεβλημένος. Σε γυναίκες των οποίων το οικογενειακό ιστορικό υποδηλώνει κληρονομική προδιάθεση δίνεται η συμβουλή να εξετάζουν συχνά οι ίδιες το μαστό τους ήδη από την ηλικία των είκοσι, να διενεργούν κλινική εξέταση δύο φορές το χρόνο και να υποβάλλονται σε μαστογραφία από την ηλικία των 25.

Αντίστοιχες εισηγήσεις υπάρχουν για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας (γυναίκες άνω των 18 που είναι σεξουαλικά ενεργές οφείλουν να κάνουν το γνωστό τεστ «Παπ» μια φορά το χρόνο), για τον καρκίνο του παχέως εντέρου, τον καρκίνο του προστάτη κ. ο. κ. Μια ερώτηση στον προσωπικό σας γιατρό σχετικά με το πότε και πόσο τακτικά πρέπει να υποβάλλεστε στις εξετάσεις αυτές μπορεί να αποδειχτεί πορεία σοφίας. Όσο παράδοξο και αν ακούγεται, η αποφυγή ενός προγράμματος τακτικών εξετάσεων είναι μια συνήθεια που συμβάλλει όχι τόσο στην πρόκληση, όσο στην περεταίρω ανάπτυξη του καρκίνου, γεγονός που θα τον καταστήσει σαφώς πιο δυσχερή στην αντιμετώπιση και, συνεπώς, πολύ πιο επικίνδυνο.

http://www.unicancer.fr